Szlakiem bielskich pomników. Pomniki, o których nie chcemy pamiętać

W latach 90. po sukcesywnie dokonywanej dekomunizacji bielskich ulic, przyszedł czas na pomniki. Najszybciej z przestrzeni publicznej zaczęły znikać kontrowersyjne pamiątki wdzięczności dla żołnierzy Armii Czerwonej.

W Bielsku i w Białej wzniesiono dwa obeliski mające upamiętnić bohaterstwo Armii Czerwonej i równocześnie przypominać mieszkańcom, komu zawdzięczają wyzwolenie spod niemieckiej okupacji. Oba sąsiadowały z budynkami ratuszowymi. W Bielsku pomnik usytuowano na placu przed kościołem św. Mikołaja, zaś w Białej na obecnym placu Ratuszowym (przed wejściem głównym).

Iglica i cmentarz na placu Mikołaja

Pomnik ustawiono na placu między kościołem pw. św. Mikołaja a budynkiem Ratusza (później siedziby Komitetu Powiatowego PZPR, a obecnie Sądu Okręgowego). Monument miał upamiętniać żołnierzy radzieckich, których groby znajdowały się tuż obok, na przykościelnym placu (pochowano tam 28 oficerów oraz kilkadziesiąt tysięcy podoficerów poległych w walkach z niemieckimi oddziałami na Śląsku Cieszyńskim, Żywiecczyźnie i Górnym Śląsku od stycznia do maja 1945). W późniejszy okresie (lata 60.), pochowane tam szczątki zostały przeniesione do nowej nekropolii przy ulicy Wyzwolenia (dzisiaj Lwowska).

Za przygotowanie projektu pomnika odpowiedzialny był Alfred Wiedermann - wybitny architekt okresu międzywojennego na Śląsku Cieszyńskim. Według pierwszej koncepcji pomnik miał przedstawiać postacie dwóch, odlanych z metalu żołnierzy. Ostatecznie jednak przybrał formę wysokiego, prostopadło-ściennego obelisku, osadzonego na sześciennej bazie odciętej poziomą płytą. Na szczycie iglicy pojawiła się pięcioramienna gwiazda  – symbol Armii Czerwonej oraz godło ZSRR. Napis na pomniku głosił - „Sława bohaterom Wielkiej Wojny Ojczyźnianej".

Osłonięcia pomnika dokonano 31 lipca 1945 r. Pisał o tym Dziennik Zachodni - „Oswobodzicielom - w podzięce - Bielsko. Wczoraj odbyła się uroczystość odsłonięcia pomnika wdzięczności dla Armii Czerwonej w Bielsku. W uroczystości oprócz organizacji politycznych, zawodowych i społecznych wzięło udział wojsko polskie oraz radzieckie. Aktu odsłonięcia dokonał prezydent miasta Jurzak. Przemówienia wygłosili: przedstawiciel Armii Czerwonej, Wojska Polskiego, wicestarosta Goczał oraz przedstawiciel międzypartyjnej komisji porozumiewawczej Michalik. Na zakończenie Odbyła się defilada wojska radzieckiego i polskiego. 

Pomnik na placu Ratuszowym

Przed 1947 rokiem podobny dowód „wdzięczności” stanął przed Ratuszem w Białej. Usytuowany był naprzeciwko głównego wejścia do gmachu. Burmistrzem Białej Krakowskiej był wtedy Jan Przybyła. Pomnik miał formę obelisku, na którym umieszczone zostały: u góry pięcioramienna gwiazda, a na dole sierp i młot. Poniżej znajdowały się czarne tablice ze stosownymi napisami. Obiekt stał w tym miejscu do końca lat 60. Po wyburzeniu kina Wanda wzniesiono go na nowo na pobliskim skwerze. Jak donosiła ówczesna Kronika Beskidzka: "Obróbki surowego kamienia dostarczonego przez władze miejskie dokonali w czynie społecznym bielscy rzemieślnicy – kamieniarze". Duży wkład w budowę pomnika miał także Zakład Zieleni Miejskiej. 
W skromnej uroczystości odsłonięcia nowego dzieła wzięli udział przedstawiciele MRN, Cechu Rzemiosł Różnych i bielskich kamieniarzy. Na miejscu dawnego pomnika utworzono parking.

Akcja wyburzeniowa

Pomniki wdzięczności zburzone zostały mniej więcej w tym samym czasie w roku 1990 r. mimo protestów wojewódzkiego zarządu Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Cokół dawnego pomnika w Białej wykorzystano dla upamiętnienia Konfederatów Barskich. W 2018 roku usunięto z przestrzeni publicznej kolejne trzy obiekty: obelisk upamiętniający Janinę Drewniak, tablicę w Wapienicy w miejscu  rozstrzelania rosyjskich żołnierzy oraz tablicę pamiątkową na „Medyku" upamiętniającą akcję bojową oddziału Armii Ludowej. Ostatnim reliktem przeszłości, o której wielu chciałoby zapomnieć, jest pomnik radzieckiego żołnierza na cmentarzu przy ulicy Lwowskiej, ale to już temat na osobny odcinek.

(W oparciu o tekst Trudne dziedzictwo –  bielsko-bialskie pomniki wdzięczności i pamięci z lat  1945–1989 Pauliny Żmijowskiej – Czytanie miasta)

[Cykl "Szlakiem bielskich pomników" ukazuje się na łamach miesięcznika Senior BB]