Bielski Chrobrego i jego nieoczywista historia

Kiedyś tętniące życiem centrum Bielska-Białej, dziś raczej przystanek w drodze na Rynek lub Plac Wojska Polskiego. Plac Chrobrego, do którego przylgnęło określenie „Pigalle” zapożyczone z Paryża, (choć dzielnica czerwonych latarni nigdy się tu nie zagnieździła) przez lata zmieniał się jak kameleon. Był garncarskim targowiskiem, głównym węzłem komunikacyjnym, a nawet nosił imię Adolfa Hitlera. 

Dziś pozostaje bardziej punktem orientacyjnym i przestrzenią komunikacyjną niż sercem wydarzeń. Po modernizacji Rynku i Placu Wojska Polskiego to tam przeniosło się życie kulturalne miasta. Jednak przed Pigalle rysuje się nowa szansa – planowana rewitalizacja ma przywrócić mu dawny blask, dodając więcej zieleni i tworząc przestrzeń bardziej przyjazną dla mieszkańców. Pisaliśmy już o tym w artykule „Poznajesz? Tak może wyglądać Plac Chrobrego w Bielsku-Białej”. Zanim spojrzymy w przyszłość, warto przyjrzeć się jego niezwykłym dziejom.

Od Pechring do Pigalle

Na początku było… bagno. Albo przynajmniej mało romantyczna przestrzeń poprzecinana młynówkami. W XIX wieku miasto dopiero rozpychało się urbanistycznie, a miejsce, które dzisiaj pełni rolę głównego placu, wówczas skrywało się pod nazwą Pechring, co można tłumaczyć jako „plac Smolny”. Smolne, czyli nieco brudne i chaotyczne, co pasowało do topografii tego zakątka. Dopiero ujęcie w kanał młynówki Niper w 1863 roku i stopniowa regulacja terenu pozwoliły nadać mu bardziej cywilizowany charakter.

W 1890 roku, gdy wokół gwarno było od kupców i rzemieślników, plac przemianowano na Töpferplatz – Garncarski. Można sobie wyobrazić kramy pełne glinianych dzbanów, ludzi targujących się o ceny ceramiki i zapach świeżo wypalanej gliny. Ale miasto się rozwijało, handel przenosił się do coraz bardziej eleganckich przestrzeni, a plac zaczął pełnić nową funkcję – salonu miejskiego.

Zamek Sułkowskich, kolejowy tunel i tramwajowe tory

Gdyby Plac Chrobrego był sceną teatralną, to zamek Sułkowskich pełniłby rolę monumentalnej scenografii. Choć w XIX wieku przechodził liczne modernizacje, jego przebudowa z lat 1855–1864 sprawiła, że fasada zwrócona w stronę placu zyskała reprezentacyjny charakter. Nad miastem niepodzielnie panował surowy, klasycystyczny gmach, a tuż obok, pod ziemią, mknęły pociągi.

W 1874 roku na południowy zachód od placu, pod wzgórzem zamkowym, wybudowano tunel kolejowy – inżynieryjny majstersztyk swoich czasów. Dzięki niemu pociągi mogły pokonywać trasę bez przecinania centrum miasta, co usprawniło komunikację i rozładowało ruch.

W 1895 roku do miejskiego krajobrazu dołączył tramwaj, który przecinał plac, dodając mu wielkomiejskiego charakteru. Bielski tramwaj, kursujący po powierzchni, stał się symbolem nowoczesności, nie ustępując urokiem temu, który przemierzał wiedeńskie bulwary. Plac tętnił ruchem, a stukot kół na torach stał się jego codziennym rytmem.

Plac Adolfa Hitlera i powojenne przeobrażenia

Historia bywa brutalna. W czasie II wojny światowej plac – jak całe miasto – przeszedł pod niemieckie panowanie i otrzymał nową, propagandową nazwę: Adolf-Hitler-Platz. Trudno sobie wyobrazić większy kontrast pomiędzy wcześniejszym żywiołowym handlem garncarskim a nazistowskim marszem wojsk przez tę przestrzeń. Po wojnie przywrócono mu nazwę Plac Chrobrego, ale zmiany urbanistyczne dopiero nabierały tempa.

Przełom lat 60. i 70. – wyburzenia, sygnalizacja i fontanna

W latach 60. i 70. XX wieku Plac Chrobrego przeszedł największe zmiany. W 1974 roku wyburzono Bazary Zamkowe, niewielkie kamienice po południowej stronie placu, by poszerzyć ulicę Zamkową. W ich miejscu powstał skwer – symbol nowej, otwartej przestrzeni miejskiej.

W 1976 roku zlikwidowano linię tramwajową oraz parking, przekształcając plac w strefę pieszą. Wówczas powstała fontanna z rzeźbą trzech nagich chłopców autorstwa Mieczysława Hańderka, która do dziś stanowi jego centralny element. Wybudowano również przejście podziemne, które miało usprawnić ruch pieszy.

Współczesne zmiany i rewitalizacja

W latach 2001–2008 przeprowadzono renowację zamku książąt Sułkowskich, który obecnie pełni funkcję Muzeum Historycznego, stanowiąc jedną z głównych atrakcji turystycznych miasta. W 2002 roku rozpoczęto przebudowę samego placu, której projekt przygotowali architekci Marek Gronner i Paweł Rączka. W ramach tej modernizacji wyeksponowano fontannę, wprowadzono nowe schody oraz jednolitą kolorystykę elementów placu.

Ale miasto się zmienia. W 2024 roku przedstawiono koncepcję dalszej rewitalizacji placu Chrobrego, mającą na celu odświeżenie tej przestrzeni i dostosowanie jej do potrzeb mieszkańców. Projekt zakłada zwiększenie powierzchni zieleni, posadzenie około 20 dużych drzew i stworzenie naturalnej osłony przed hałasem ulicznym. Co ważne, plac ma pozostać otwarty, bez ogrodzeń i zamkniętych wnętrz ogrodowych, co sprzyjać ma swobodnemu ruchowi pieszych. 

[ZT]15661[/ZT]

Pigalle wczoraj i dziś

Plac Chrobrego to miejsce, które przeszło fascynującą drogę – od niepozornego zaułka, przez garncarskie targowisko, reprezentacyjny salon miejski, aż po współczesną przestrzeń spotkań. Jego historia jest jak palimpsest – kolejne pokolenia nadpisywały swoje wizje, ale zawsze pozostawało coś z dawnych lat.

Na koniec warto przypomnieć postać architekta i urbanisty Maxa Fabianiego, autora projektu regulacji urbanistycznej Bielska z 1899 roku. W jego wizji na Placu Garncarskim miał stanąć okazały budynek ratusza, który nadawałby temu miejscu jeszcze bardziej reprezentacyjny charakter.