Szlakiem bielskich pomników: Gabriel Narutowicz na Plantach Blichowych

Warto przypominać o miejscach, które były niegdyś areną ważnych wydarzeń historycznych zwłaszcza, gdy dotyczą one naszego rodzinnego miasta. Wędrówkę szlakiem bielskich miejsc pamięci rozpoczniemy od monumentu, którego już nie ma - pomnika pierwszego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Gabriela Narutowicza.

Bielsko było pierwszym miastem, które uczciło pamięć Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Gabriela Narutowicza, zamordowanego 16 grudnia 1922 r. w warszawskiej „Zachęcie” zaledwie po 5 dniach od zaprzysiężenia. I chociaż droga do wzniesienia jego pomnika była długa i wyboista, to 6 lat po tragicznej śmierci polityka, w 1928 r. na ówczesnym placu Blichowym (dzisiaj plac Mickiewicza) odbyło się uroczyste odsłonięcie monumentu.

Autorem popiersia prezydenta był pochodzący ze Śląska Cieszyńskiego artysta Jan Raszka, ten sam, który odlał figury hutników przy pracy, przy wejściu do gmachu AGH w Krakowie. Cokół pomnika wykonała znana w tamtym czasie firma „Kamień”. Na lokalizację pomnika wyznaczono trzy miejsca: obok hotelu Prezydent, przed Teatrem Miejskim i na placu Blichowym.

Na złość narodowcom

Ostatecznie, ówczesne władze wyraziły zgodę na ustawienie monumentu nie w centrum miasta, lecz na ówczesnych jego obrzeżach, na placu Blichowym . Lokalizacja nie była tak do końca przypadkowa. Jak pisze w swoim tekście bielski historyk i dziennikarz Jacek Kachel, była to swego rodzaju rozgrywka polityczna i chęć „dogryzienia” polskim narodowcom, którzy wychodząc z pobliskiego Domu Polskiego musieli spo-glądać na prezydenta, który był dla nich „symbolem zwycięstwa Niemców, Żydów, ateistów i masonów”.

Uroczyste wydarzenie rozpoczęło się w niedzielę 28 października 1928 r. mszą św. w kościele św. Mikołaja. Stamtąd, pochód na czele z woje-wodą śląskim Michałem Grażyńskim, udał się na plac, gdzie odsłonięto pomnik, a właściwie jego cokół z gipsowym popiersiem, gdyż właściwy odlew nie był jeszcze gotowy (komitet budowy napotkał na problemy finansowe). Trafił on na należne mu miejsce dopiero w 1930 r. 

Ostatnie chwile "prezydenta"

Po wybuchu II wojny światowej, w 1939 r., po wkroczeniu do miasta wojsk niemieckich na rozkaz nowych władz pomnik został zniszczony. Podobny los spotkał także inny postument z popiersiem Narutowicza, który od 1931 r. znajdował się w Częstochowie.

Pomnika Narutowicza nigdy nie odbudowano. W latach 50. usunięto resztki dawnego cokołu, a w 1961 r. władza ludowa postawiła w tym miejscu rzeźbę wieszcza Adama Mickiewicza (czego być może już za 7 lat mocno żałowała).

Odbudowa popiersia prezydenta w  tej samej lokalizacji nie jest oczywiście możliwa, chociaż jego „powrotu” do Bielska-Białej co jakiś czas domagają się zarówno środowiska lewicowe jak i prawicowe. Powołany został nawet swego czasu Komitet odbudowy pomnika, który rozpoczął publiczną zbiórkę na ten cel (nota bene zakończoną fiaskiem).

Tablica ku pamięci

Tymczasem w roku 2017 udało się z inicjatywy bielszczanina Andrzeja Czauderny (w ramach Budżetu Obywatelskiego) wmurować na bocznej ścianie cokołu, tablicę pamiątkową zaprojektowaną przez lokalnego artystę Jacka Grabowskiego. Napis na tablicy głosi: 
W tym miejscu w 1928 roku stanął pomnik pierwszego Prezydenta RP Gabriela Narutowicza zbudowany ze składek społecznych, zaprojektowany przez Jana Raszkę. Jego odsłonięcie było wielką patriotyczna demonstracją. W 1939 roku zburzyli go Niemcy. Pamięć o nim pozostała.

[Cykl "Szlakiem bielskich pomników" ukazuje się na łamach miesięcznika Senior BB]