127 lat temu wyruszył z dworca kolejowego do Cygańskiego Lasu pierwszy bielski tramwaj

127 lat temu, 11 grudnia 1895 r. uruchomiono w Bielsku pierwszą linię tramwajową, która obsługiwała prawie 5 kilometrową trasę pomiędzy dworcem kolejowym a Cygańskim Lasem. Linia nr 2 dołączyła do niej dopiero w okresie powojennym i prowadziła z dworca do dzisiejszej Hulanki.

Budowa linii tramwajowej rozpoczęła się wiosną 1895 r. dzięki istniejącej na terenie miasta pierwszej elektrowni miejskiej uruchomionej dwa lata wcześniej przy dzisiejszej ulicy Partyzantów (dawna Blichowa). Budowę prawie pięciokilometrowej trakcji finansowała spółka złożona z kapitałów 110 akcjonariuszy, wśród których trzy czwarte stanowili Niemcy, jedną czwartą Żydzi i jeden Polak. - To bardzo charakterystyczne dla ówczesnego Bielska, którego elity finansowe stanowili właśnie Niemcy i Żydzi - uważa dr Jerzy Polak. Niemcy kierowali spółką tramwajową jeszcze w latach 30., a więc już w okresie II Rzeczpospolitej. Dopiero zabiegi repolonizacyjne wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego doprowadziły do przejęcia firmy przez Polaków pod koniec lat 30.

Warto tu zaznaczyć, że tramwaje elektryczne w Bielsku pojawiły się wcześniej niż w Warszawie, Krakowie czy nawet Wiedniu, niedługo po Lwowie, Wrocławiu i Elblągu.

Jednotorowa linia tramwajowa nr 1 liczyła 4 959 metrów długości. Na trasie przejazdu znajdowało się początkowo siedem mijanek, z czego dwie zostały zlokalizowane na przystankach końcowych przy dworcu kolejowym oraz w Cygańskim Lesie. Tramwaj rozwijał wówczas zawrotną jak na tamte czasy prędkość 16 km na godzinę.

Trasa linii przebiegała ulicami: Lenina (3 Maja), Przekop Zamkowy (Zamkowa), Pastornak (1 Maja), Placem Blichowym (Mickiewicza), Blichową (Partyzantów), Kustronia, Bystrzańską i Olszówka, na których zlokalizowano 13 przystanków: Dworzec kolejowy, Lenina (na wysokości Skweru Esperanto), Plac Chrobrego, Teatr, Plac Josephy’ego (Żwirki i Wigury), Republikańska (skrzyżowanie ul. 1 Maja przy Placu Mickiewicza), Centrala (budynek zajezdni tramwajowej), Park (ul. Leszczyńska), Granica Miasta (ul. Karpacka), Kamienica (pomiędzy ul. Karpacką a Andersa), Folwark, Stawy (Belos), Mikuszowice (ul. Bystrzańska – Olszówka) i Park Ludowy.

W latach 1925-1926 wybudowano nowy odcinek trasy tramwajowej o długości 787 metrów, który poprowadzono ulicami: Zamkową i Partyzantów przez Plac Żwirki i Wigury, na którym powstała najdłuższa bo licząca aż 90 metrów mijanka. Przełożenie ruchu tramwajowego z ulicy 1 maja na nowy fragment trasy nastąpiło 2 maja 1926 r. W szczytowym okresie – przy rokrocznie rosnącej frekwencji w 1933 r. wprowadzony został 10-minutowy takt kursowania.

Tramwaje woziły nie tylko pasażerów

Na początku bielski tabor tramwajowy liczył 4 wozy motorowe oraz 2 doczepne. Z biegiem lat sukcesywnie zwiększno ich ilość. W latach dwudziestych, gdy Bielsko znalazło się pod polskimi rządami, rozwinięto system przewożenia tramwajami towarów - w tym celu wybudowano specjalną bocznicę kolejową przy dworcu, oraz kilka bocznic tramwajowych prowadzących do m.in elektrowni miejskiej, fabryki Kirschke & Wolf, zakładów Geysera. Ogólnie, do 1927 roku tramwaje bielskie przewiozły 8323 ton różnych towarów, głównie węgla. 

Po wybuchu II Wojny Światowej i wysadzeniu w centrum miasta tunelu kolejowego przez wycofujące się polskie wojska i uniemożliwieniu dojazdu do dworca kolejowego aż do listopada 1940 r. linia nr 1 funkcjonowała na skróconej trasie Cygański Las – Teatr.

Po wojnie w czynie społecznym wybudowana została druga linia tramwajowa wzdłuż ulicy Piastowskiej. Linia nr 2 jeździła na trasie Dworzec Kolejowy - Aleksandrowice. Kamień węgielny położono 20 lipca 1950 roku. Otwarcie linii nastąpiło 22 lipca 1951 roku. Linia miała długość 2600m, na trasie były dwie mijanki (przy Gimnazjum oraz na osiedlu ZOR II) i kończyła się pętlą torową na tzw. "Hulance".

Gdzie się podziały bielskie tramwaje...

Pod koniec lat 60. władze Bielska-Białej podjęły decyzję o likwiadacji tramwajów. Złożyło się na to wiele czynników, między innymi związanych ze wzrostem transportu indywidualnego i przestarzałym taborem, który często ulegał awariom i tamował ruch kołowy. Ostatecznie 30 kwietnia 1971 r. linia nr 1 zakończyła swoje kursy do Cygańskiego Lasu. 

Wagony tramwajowe trafiły do utworzonego przy ulicy Długiej (terene zajezdni MZK) muzem tramwajów, które funkcjonowało do 10 grudnia 2010 r. (znajdowalo się tam 9 pojazdów). Po jego likwidacji część taboru została sprzedana, część trafiła do Muzeum Motoryzacji przy ul. Kazimierza Wielkiego (dzięki staraniom Beskidzkiego Towarzystwa Tramwajowego), inne wróciły do stolicy w ramach współpracy z Tramwaje Warszawskie sp zoo.

Jeden z wagonów dawnego taboru (Konstal N) odrestaurowany stoi przy ulicy Partyzantów (kilka lat temu funkcjonowała tam restauracja). Jest jeszcze mural autorstwa Jacka Grabowskiego i Piotra Wisła (z roku 2013) usytuowany przy Muzeum Techniki na placu Żwirki i Wigury, lecz na tym kończy się historia tramwajów w mieście, w którym pojawily się one wcześniej niż w Warszawie, Krakowie czy Wiedniu.