Jak to robią w Szwecji, czyli przy świątecznym stole

Święta to wyjątkowy czas, który sprzyja spotkaniom ze znajomymi i rodziną. Ważna jest także oprawa kulinarna towarzysząca licznym wydarzeniom. Kraje nordyckie kojarzą się nam z kawą, bogatym wyborem dań rybnych, ale również z łakociami pachnącymi korzennymi przyprawami. Jak wygląda szwedzka tradycja i co można skosztować na świątecznym stole – opowiada dr Magdalena Tomaszewska-Bolałek, kierownik Food Studies na Uniwersytecie SWPS.

Dawniej w Szwecji przygotowania do Bożego Narodzenia, które określa się mianem Jul, rozpoczynano już w pierwszą niedzielę adwentu. Dzień św. Anny wypadający 9 grudnia w większości regionów był idealnym momentem, aby nastawić julöl – bożonarodzeniowe piwo. Wtedy też przygotowywano lutfisk, czyli specjalne danie z suszonych ryb z rodziny dorszowatych macerowanych w ługu – wodnym roztworze wodorotlenku sodu lub potasu. Dzięki temu zabiegowi ryba nabiera pożądanej galaretowatej konsystencji. Do lutfisk podaje się ziemniaki, zielony groszek i sos, najczęściej beszamel lub musztardowy.

Dzień św. Łucji

Od XVIII wieku Szwedzi zaczęli obchodzić Dzień św. Łucji, który przypada na 13 grudnia. Jego patronką jest męczennica chrześcijańska św. Łucja z Syrakuz. Piękna dziewczyna, która złożyła śluby czystości w intencji uzdrowienia matki. Tego dnia najmłodsza lub najstarsza córka ubrana w białą szatę przewiązaną czerwoną wstążką oraz w koronie ze świec na głowie przygotowywała rodzinie śniadanie. Nie mogło na nim zabraknąć kawy, a także bułeczek noszących nazwę lussekatter, co oznacza „koty Łucji”.

Według innej legendy święto to związane jest nie z męczennicą, ale z Lussi – trollem, demonem lub czarownicą ze szwedzkiego folkloru. W okresie świątecznym Lussi urządzała pochody po zmroku i porywała dzieci przez komin. Ratować przed jej złością miały właśnie specjalnie przygotowane łakocie. Lussekatter to drożdżowe bułeczki z rodzynkami dawniej wypiekane w kształcie litery X, obecnie częściej formowane w literę S. Piękny żółty kolor zawdzięczają szafranowi. W zależności od przepisu można dodać też cynamon, kardamon czy gałkę muszkatołową. Dziś z okazji Dnia św. Łucji organizuje się pochody i koncerty. Swoje Łucje wybierają też szkoły, zakłady pracy czy urzędy.

Kulinarne tradycje w Szwecji

Zanim Szwedzi zasiądą do stołu z rodziną, przez cały grudzień spotykają się ze znajomymi oraz współpracownikami w restauracjach na specjalnych bufetach świątecznych. Z okazji Bożego Narodzenia nie może zabraknąć julskinka – szynki glazurowanej musztardą i posypanej okruszkami chleba. Wśród lubianych dań są też gravlax – surowy łosoś, marynowany z dodatkiem soli, cukru oraz koperku, a także marynowane śledzie podawane na wiele różnych sposobów.

Rozgrzać się można, pijąc wysokoprocentowe piwo świąteczne lub glögg – napój alkoholowy, który jest mieszanką czerwonego wina, soku z czerwonych owoców, przypraw korzennych, a nawet rodzynek, skórki pomarańczowej czy płatków migdałowych. Wśród słodkości królują zaś pepparkakor, pachnące przyprawami pierniczki, które do Szwecji trafiły prawdopodobnie w XV wieku z Niemiec i początkowo główną przyprawą, jaką do nich dodawano, był pieprz, od którego pochodzi ich nazwa.

Święta Bożego Narodzenia to również odpowiednie dekoracje. W domach przez adwent wiszą gwiazdy w oknach, nie może zabraknąć też światełek czy choinki. Dawniej obchody Bożego Narodzenia kończono w Dzień św. Kanuta, przypadający na 13 stycznia.

Więcej kulinarnych historii znaleźć można w książkach dr Magdaleny Tomaszewskiej-Bolałek pt. „Tradycje kulinarne Szwecji” i „Tradycje kulinarne Finlandii” oraz nagrodzonej w 2021 roku „Kulinarnym Oskarem” książce „The Polish Table” - kompendium wiedzy o tradycji kuchni polskiej.